Μικρές ιστορίες σχεδιαστικής τρέλας
DESIGNΚ_ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΡΟΜΜΥΔΑΣ*
Φ_ΑΡΧΕΙΟ 4Τ
Κατά τη διάρκεια εξέλιξης του Fiat Coupe, ένας μηχανικός ρώτησε τους σχεδιαστές πώς θα καθαρίζει ο ιδιοκτήτης το περίτεχνο κάλυμμα των φωτιστικών σωμάτων. Η απάντηση ήρθε αφοπλιστικά απλή: «Με... μεγάλη ευχαρίστηση!»
Tι κοινό έχει ο Κρις Mπανγκλ με τον Καραμανλή;
Κατά κάποιον τρόπο, οι σχεδιαστές αυτοκινήτων μοιάζουν με τους πολιτικούς. Συχνά καλούνται να αντιμετωπίσουν καταστάσεις αντικρουόμενων συμφερόντων. Η εξέλιξη ενός νέου μοντέλου είναι μια εξαιρετικά σύνθετη διαδικασία που απαιτεί τις γνώσεις πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων. Μοιραία, όπως και σε μια κυβέρνηση, οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη/τμήματα μιας αυτοκινητοβιομηχανίας δεν είναι πάντα οι καλύτερες.
Παρά το γεγονός ότι οι σχεδιαστές εξακολουθούν να έχουν την ελευθερία να δημιουργούν νέες ιδέες, στις περισσότερες περιπτώσεις η αφετηρία της δημιουργίας ενός νέου μοντέλου βρίσκεται έξω από τα σχεδιαστήρια. Έρευνες αγοράς, η πολιτική του κατασκευαστή και ένα πλήθος άλλων παραγόντων οριοθετούν το πεδίο στο οποίο θα κινηθεί ο σχεδιαστής. Φυσικά, το ταλέντο, η δημιουργικότητα και, κάποιες φορές, η τύχη μπορούν να μεταμορφώσουν ένα φαινομενικά βαρετό πρότζεκτ σε μια πραγματικά ξεχωριστή δημιουργία.
Λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και τ’ αγόρι μου...
Η έμπνευση του σχεδιαστή αποτελεί κρίσιμο παράγοντα στον οποίο οι εταιρείες, ειδικά τα τελευταία χρόνια, δείχνουν ιδιαίτερη ευαισθησία. Τα περισσότερα σχεδιαστικά κέντρα βρίσκονται σε πόλεις με έντονη ζωή, ενώ ξεχωριστής αισθητικής είναι οι εγκαταστάσεις στις οποίες στεγάζονται. Οι παραθαλάσσιες περιοχές βρίσκονται πολύ ψηλά στις προτιμήσεις των εταιρειών, με την Toyota να έχει κατασκευάσει το ευρωπαϊκό της κέντρο στη Νίκαια και την Καλιφόρνια να έχει πλέον περισσότερα σχεδιαστικά κέντρα από McDonald’s. Παιδιά, για περάστε και από τη Μύκονο...
Σημαντικότερο εργαλείο για το σχεδιαστή δεν αποτελεί το χαρτί ή η οθόνη του υπολογιστή, αλλά η παρατήρηση. Η αρχιτεκτονική, οι επιστήμες και, πάνω απ’ όλα, η καθημερινότητα και ο τρόπος ζωής των ανθρώπων οδηγούν την έμπνευση. Ουσιαστικά, ο σχεδιαστής λειτουργεί ως ηθοποιός, βάζοντας τον εαυτό του στη θέση του μελλοντικού ιδιοκτήτη. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του Hummer Η1 μελετήθηκαν οι ανάγκες πεζοναυτών, προέδρων «υπέρμαχων» της ελευθερίας, καθώς και μουσικών αστέρων που περιφρονούν απόλυτα την αισθητική. Και από δαύτους έχει μπόλικους στο Αμέρικα.
Αν έχεις τύχη, διάβαινε
Παρά το γεγονός ότι, ουσιαστικά, κάθε αυτοκίνητο γεννήθηκε μέσα από μια σειρά σκίτσων, είναι πολύ δύσκολο για κάποιον να προβλέψει πόσο πετυχημένη θα είναι η αισθητική της έκδοσης παραγωγής, αν δεν υπάρχει μια αναφορά σε ένα τρισδιάστατο μοντέλο. Λύση σε αυτό το πρόβλημα δίνει η κατασκευή μοντέλων υπό κλίμακα (συνήθως 1:4), για τα οποία συχνά χρησιμοποιείται ένα είδος πηλού που γίνεται εύπλαστο όταν ζεσταίνεται και σκληραίνει όταν επανέρχεται σε θερμοκρασία δωματίου. Στη συνέχεια, το μοντέλο καλύπτεται με ένα ειδικό φιλμ ασημί χρώματος, το οποίο επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση της επίδρασης που έχει το φως στις επιφάνειες. Ακόμα και στις μέρες μας, όπου η εξέλιξη των σχεδιαστικών προγραμμάτων επιτρέπει τη δημιουργία ρεαλιστικών εικονικών μοντέλων, η χρήση παραδοσιακών μέσων εξακολουθεί να κυριαρχεί. Ειδικά διαμορφωμένα στούντιο με επιλογές φωτισμού παρέχουν τη δυνατότητα στους σχεδιαστές να είναι σίγουροι ότι το δημιούργημά τους θα δείχνει το ίδιο ελκυστικό στην ηλιόλουστη Μεσόγειο ή τη μουντή Αγγλία. Βέβαια, παρά τις ώρες εξέλιξης και την προσεκτική δουλειά, κάποιες φορές η θεά τύχη είναι εκείνη που βάζει την τελική πινελιά της. Όπως συνέβη στην περίπτωση της θρυλικής Mercedes-Benz SL του 1963, η οποία έμεινε στην ιστορία ως «παγόδα», λόγω του χαρακτηριστικού σχήματος της οροφής, το οποίο δημιουργήθηκε από ένα λάθος των μηχανικών κατά την κατασκευή του μοντέλου.
Γιατί πλακώνονται σχεδιαστές, μηχανολόγοι και η κ. Βέφα;
Η αρχή του πρότζεκτ αποτελεί το «μήνα του μέλιτος» κάθε σχεδιαστή, αφού σε αυτήν τη φάση υπάρχει η μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων. Από τη στιγμή που θα επιλεγεί η τελική πρόταση αρχίζει να υπάρχει μια στενότερη επαφή με τα υπόλοιπα τμήματα της εταιρείας. Και εκεί αρχίζουν τα δύσκολα. Η αεροδυναμική, η εργονομία και τα χωροταξικά προβλήματα είναι μερικά μόνο από τα θέματα που πιθανώς να αποτελέσουν σημεία τριβής. Μια αλλαγή σε κάποια γραμμή ή σε ένα αρμό κατά 10 χλστ. ίσως μοιάζει ασήμαντη λεπτομέρεια, όμως για ένα σχεδιαστή μπορεί να αλλοιώνει σημαντικά το σύνολο. Κατά κάποιον τρόπο είναι όπως και στη μαγειρική: μερικά παραπάνω γραμμάρια αλάτι σε ένα φαγητό στους περισσότερους από εμάς ίσως περάσουν απαρατήρητα, για ένα γευσιγνώστη όμως μπορούν να αποτελούν τη γραμμή ανάμεσα στην τελειότητα και την καταστροφή.
Η δικαιοσύνη είναι τυφλή... και, ως εκ τούτου, δεν ξέρει από ντιζάιν
Υπάρχει ένα ρητό που λέει ότι καλύτερα είναι να μη μαθαίνεις ποτέ πώς φτιάχνονται τα λουκάνικα, το σαπούνι... και οι νόμοι. Τα δύο πρώτα απλώς είναι αηδιαστικά, ενώ το τρίτο είναι σίγουρα αηδιαστικό και πιθανώς επικίνδυνο για τη σωματική μας ακεραιότητα. Σε μια εποχή όπου η ασφάλεια και η προστασία του περιβάλλοντος έχουν αποκτήσει μείζονα σημασία, οι νόμοι που ελέγχουν τις προδιαγραφές των οχημάτων είναι εξαιρετικά αυστηροί. Εκτός από τους γνωστούς περιορισμούς που αφορούν τις εκπομπές ρύπων, οι σχεδιαστές έχουν να αντιμετωπίσουν και μια σειρά κανόνων που άμεσα επηρεάζουν τη μορφή του αυτοκινήτου. Ακόμα και όταν οι σχεδιαστές συμφωνήσουν με τους μηχανικούς για το μέγεθος των φωτιστικών σωμάτων, την αισθητική της μάσκας ή απλώς το σχήμα των καθαριστήρων, το νομικό τμήμα μπορεί να επιβάλει αλλαγές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Lotus Elise, στην οποία αρχικά οι σχεδιαστές ήθελαν αντί για τις κλασικές πόρτες να χρησιμοποιήσουν... ψηλά μαρσπιέ, επιλογή που τελικά δεν προχώρησε, αφού οι δικηγόροι πίστευαν ότι θα δημιουργούσε προβλήματα με την έγκριση τύπου.
Η τέχνη μπορεί να περιμένει
Αν κάποια σχεδιαστική επιλογή προκαλεί σημαντικό πρακτικό πρόβλημα, είναι λογικό ότι θα πρέπει να αλλαχτεί, και αυτό είναι κάτι που κατανοεί κάθε σχεδιαστής. Αυτή, άλλωστε, είναι η πρόκληση και η γοητεία του επαγγέλματος. Ο σχεδιαστής δε λειτουργεί ως ζωγράφος η γλύπτης. Ξέρει ότι η αξία του τελικού προϊόντος δεν κρύβεται μόνο στην εμφάνιση, αλλά και στην πρακτικότητα. Συχνά, αυτοκίνητα που φαινομενικά δεν ξεχώριζαν για την αισθητική τους, όπως το Citroen 2CV, το Μini ή το Jeep, κατάφεραν, λόγω του έξυπνου σχεδιασμού τους, να επιβάλουν την αισθητική τους και να επηρεάσουν μελλοντικά μοντέλα. Ο ρόλος του σχεδιαστή είναι να ισορροπήσει, όπως και ο πολιτικός, ανάμεσα σε επιλογές που δύσκολα συμβιβάζονται. Βέβαια, σε αντίθεση με τους πολιτικούς, οι σχεδιαστές κάποιες φορές τα καταφέρνουν...
ΤΣΙΤΑΤΑ
«Για εμένα το αυτοκίνητο είναι το απόλυτο αξεσουάρ μόδας».
Μάθιου Γουίλιαμσον, σχεδιαστής μόδας και δημιουργός του Rover 25 Art Car Concept
Η απάντηση ήδη δόθηκε στον εκκεντρικό σχεδιαστή από το Νίκο Μουρατίδη: «Σκασμός ηλίθια!».
O Τζούλιαν Τόμσον, υπεύθυνος σχεδιασμού της Lotus Elise υπέκυψε, ύστερα από έντονες αντιδράσεις, στην επιθυμία των μηχανικών να αλλάξουν την αισθητική του πίσω μέρος του αυτοκινήτου, ώστε να βελτιώσουν την ευστάθειά του.
Πηγές από το οικογενειακό περιβάλλον του Tόμσον αναφέρουν ότι, όταν πληροφορήθηκε τα καμώματα του Audi TT, απλώς σφύριξε αδιάφορα...
«Δεν εμπιστεύομαι τις έρευνες αγοράς. Είναι σαν να ρωτάει ο γιατρός τον ασθενή τι φάρμακο θα προτιμούσε να του δώσει». Τζορτζέτο Τζουτζάρο
Τελικά, δε χρειάζεσαι ούτε μικρό ούτε τρελό για να μάθεις την αλήθεια.
«Ο σχεδιαστής, όταν σμιλεύει τον πηλό, λειτουργεί όπως ένας άνδρας με μια γυναίκα στο πίσω κάθισμα ενός αυτοκινήτου: προσπαθεί να αποκαλύψει τη μορφή που κρύβεται πίσω από τα ρούχα». Κρις Μπανγκλ
Καλά, εδώ που τα λέμε, οι άνδρες δε σκέφτονται και τόσο ποιητικά, ειδικά στο πίσω κάθισμα ενός αυτοκινήτου.
«Καθώς κοιτούσαμε το τελικό πρωτότυπο της νέας σειράς 7, ρώτησα το σχεδιαστή Bαν Χόιντοκ από πού εμπνεύστηκε το σχήμα της. Εκείνος σήκωσε τους ώμους του και μου είπε ότι δεν είχε ιδέα». Κρις Μπανγκλ
Κάτι κρύβει ο ποιητής...
«Αν προσέχεις την εταιρεία σου τότε και εκείνη θα προσέχει εσένα». Τζέρι ΜακΓκόβερν, πρώην σχεδιαστής της MG-Rover
Τα αποτελέσματα μιλούν από μόνα τους...
«Δύο γενιές Αμερικανών ξέρουν περισσότερα για τα ελατήρια του αυτοκινήτου τους απ’ ό,τι για τις κλειτορίδες των γυναικών τους».
Τζον Στάινμπεκ, διάσημος Αμερικανός συγγραφέας
Δυστυχώς, δε συμβαίνει το ίδιο και με την αισθητική των οχημάτων τους.
* Ο Ιάκωβος Κρομμύδας είναι σχεδιαστής μέσων μεταφοράς, απόφοιτος του πανεπιστημίου του Χάντερσφιλντ.